Maeterlinck, termieten en plagiaat

"Ik had een gerucht opgevangen, een rumoer als zou de enige Nobelprijswinnaar letterkunde van de Lage Landen geplagieerd hebben. Ik had vooronderzoek verricht. Ik had een beurs aangevraagd. Ik was ervoor naar Zuid- Afrika gereisd. Maar waarom eigenlijk?"

Tijdens het speurwerk voor zijn proefschrift in de prehistorische archeologie aan de Universiteit Leiden komt David Van Reybrouck op een merkwaardig zijspoor terecht. De grote Belgische literator en Nobelprijswinnaar Maurice Maeterlinck zou in zijn La vie des termites uit 1926 de Zuid-Afrikaanse schrijver Eugène Marais hebben geplagieerd. Van Reybrouck reist voor de zaak naar Zuid-Afrika en komt daar in een actualiteit terecht die hem geheel weghaalt uit de sfeer van een ver verleden. Met alle geweld dient de werkelijkheid van Zuid-Afrika zich aan. Het onderzoek dat met een simpele vraag begint, loopt uit op een zoektocht van buitengewone proporties

Toelichting David Van Reybrouck
"Maeterlinck pleegde misschien plagiaat, zo las ik ooit terwijl ik aan mijn doctoraat werkte, maar niemand kon me zeggen hoe of waarom. Hoe kon dat nu? Belgiës enige Nobelprijswinnaar, de esoterische bon-vivant uit Oostakker die wereldwijd aanbeden werd, zou de deontologie aan zijn laars gelapt hebben?

Al een paar jaar liep ik daarom rond met een verlangen. Om dat uit te spitten. Om te zien of het waar was, of hij zijn boek over termieten inderdaad deels gebaseerd had op het werk van een Zuid-Afrikaans amateurbioloog en dichter. Het onderzoek leek me evenwel te groot voor De Morgen waar ik als freelance journalist voor werkte (ik moest er immers voor naar Zuid-Afrika), en te klein voor een academisch onderzoeksproject. Bovendien vond ik het te mooi om het tot de ivoren toren van de wetenschap te beperken.

De goesting was er, de middelen niet. Het kersverse Fonds Pascal Decroos heeft me uiteindelijk de steun gegeven om ermee aan de slag te gaan. Een maand archiefonderzoek in België, een maand in Zuid-Afrika. Mét resultaat. Maeterlinck heeft inderdaad geplagieerd. Hij was te verstandig om een tekst letterlijk over te schrijven, maar het sluitstuk van zijn betoog was onmiskenbaar ontleend aan die onbekende Zuid-Afrikaan. Het werden drie pagina's in de Bijsluiter en een artikel in de dagkrant. Een bijdrage werd gevraagd voor de Annales de la Fondation Maurice Maeterlinck (kwestie van de ivoren toren ook te geven waar het recht op heeft) en een grote uitgeverij heeft belangstelling getoond om de zoektocht naar die plagiaataffaire in boekvorm uit te geven. Dat is veel aandacht als je weet dat Maeterlinck zo goed als vergeten is en dat het ook alweer 75 jaar geleden gebeurde.

Of zo'n Fonds noodzakelijk is? Mijne dames en heren, onderzoeksjournalistiek is een soort archeologie van de actualiteit. Niet de blitse verslaggeving of het rappe interview, maar het moeizame gepeuter dat vaak niets oplevert. Maar als het iets oplevert, als er tussen het gruis en het puin iets opduikt wat de moeite lijkt, is het keer op keer prijs. Een soort graf van Toetanchamon uit het heden krijg je dan. Daarom is het de investering dubbel en dik waard. Niet te verwonderen dat de Vlaamse media zonder meer verrijkt zijn met de oprichting van een fonds voor bijzondere journalistiek. Dat zie je al na een jaar. Dat het Fonds Pascal Decroos daarenboven snel en correct te werk gaat, getuigt van professionalisme. "

De Plaag
Uit dit project groeide een boek 'De Plaag'.

De Plaag van David Van Reybrouck werd in 2002 bekroond met De Debuutprijs en genomineerd voor de Gouden Uil Literatuurprijs 2002.