2019-03-26

BRUSSEL - Stig Junes en Lorenz Florizoone maakten met steun van het Fonds Pascal Decroos,'Halfgoden'. Transgender model Valentijn de Hingh trekt in deze documentaire naar India om contact te leggen met de gemeenschap van de zogenaamde 'hijras’ of ‘kinnar’. Stig tekende voor het Fonds het verhaal achter deze bijzondere documentaire op. 

Lorenz en ik maakten een documentaire over de hijras van India, de oudste transgender gemeenschap van de wereld. Dit deden we met Valentijn, Nederlands model, schrijver en dj. In onze documentaire treedt zij als westerse transgender in contact met de eeuwenoude tradities en gebruiken van de ‘third gender’ van India. De Indische transgenders werden eeuwenlang als halfgoden vereerd, maar krijgen vandaag steeds vaker te maken met hevig geweld en misbruik.

Het idee om de film te maken, ontstond natuurlijk niet van de ene op de andere dag. De echte beginselen gaan zelfs vele jaren terug. Toen ik in 2011 India doorkruiste, kwam ik eerder toevallig in aanraking met de hijras. Ik bevond me op een nachttrein waarvan de rit maar geen einde leek te kennen. De uren sluimerden als lome wolken voorbij, terwijl mijn dromen zich met de werkelijkheid begonnen te vervlechten. Op één van de stopplaatsen klom er een luidruchtige bende op het treinstel. Ik herinner me handengeklap, kreten, hoongelach. Duidelijk bedoeld om de inzittenden wakker te maken. Toen ze ook onze coupé hadden bereikt, zag ik dat de excentrieke figuren gehuld waren in vrouwenkledij, dat ze diepe stemgeluiden hadden en ook mannelijke fysieke kenmerken vertoonden. Het was toch een bizar schouwspel, op dat uur van de nacht. Bovendien leken zij de passagiers op een bijna ludieke manier te bedreigen of bang te maken. De meesten staken hen snel wat geld toe. Hun blik afwendend, om maar zo snel mogelijk van deze figuren af te raken. Ik werd ook benaderd, maar mijn koeienblik zal wel zo veel pijnigende verwarring hebben uitgestraald, dat ze mij al snel de rug toekeerden en de volgende coupé inliepen. Toen het ochtendgloren het gammele treinstel binnentrad, ging ik ten rade bij mijn medepassagiers. De meesten onder hen tilden hun schouders op, en zeiden dat het “gewoon eunuchen” waren en dat ik er niets groots van hoefde te maken. Gewoon eunuchen? Die uitspraak maakte me zo mogelijk nog verwarder. Liep het in India dan vol met ‘gewone eunuchen’, die gewoon ’s nachts op treinen klimmen om mensen bang te maken?

Er gingen vele jaren voorbij vooraleer ik toevallig op een artikel stootte over de hijras in India. Ik herinnerde mezelf meteen aan de hierboven beschreven ontmoeting. Maar nu leerde ik veel meer over deze mensen. Zo vernam ik dat hijras in India ooit als halfgoden vereerd werden, en dat geloofd werd dat zij beschikten over bovennatuurlijke krachten. Het leek allemaal uit een oosters sprookjesboek te komen, zo fabelachtig daalde hun bestaan op mij neer. Maar hoe verder ik me inlas, hoe duidelijker ook werd dat de alledaagse realiteit van de hijras een stuk duisterder was. Sinds het koloniale Britse regime worden hijras steeds meer gecriminaliseerd en naar de marge verdreven. Zij hebben vaak te maken met extreme vormen van geweld en misbruik. Ze worden voortdurend gediscrimineerd en door een absoluut gebrek aan perspectieven op de jobmarkt belanden vele transgenders in de erg gevaarlijke omgevingen van sekswerk.

Ik wilde deze problematiek graag in een reportage verwerken, maar wist dat ik me behoorlijk goed ging moeten inlezen. Tijdens mijn research leerde ik Marc De Clercq kennen, een fotograaf uit Gent die al veel langer contact met de hijras onderhield. Hij gaf me aan dat je niet zomaar toegang krijgt tot hijras en hun gharanas (de families waartoe zij behoren).

Hij bracht mij daarop in contact met Dorothea Riecker, een Duitse journalist die in New Delhi werkzaam is. Haar invloed zou bijzonder belangrijk zijn in het maken van de film. Met haar als productieassistent konden we belangrijke hijras als Laxmi Tripathy Narayan overtuigen om in de film voor te komen.

In de tussentijd verscheen er in de Vlaamse media heel wat berichtgeving rondom transgenders. Van de outing van Bo Van Spilbeeck, de filmsuccessen van Girl, of het toevoegen van transgender personages in populaire series en films, trans zijn is de laatste jaren in Vlaanderen veel meer bespreekbaar en zichtbaar geworden. Maar dat lokte niet overal alleen maar positieve reacties uit. Het viel me in die periode op dat een ongezien aantal transfobe reacties zich over sociale media begon uit te spreiden. Reacties over hoe abnormaal ‘verwijfde mannen’ of ‘manwijven’ wel niet zijn, of over hoe transgenders niet meer dan een hype of een modetrend zijn, ingegeven door een verziekte mainstream cultuur. En hoe kwalijk het was dat de media hier alleen maar positieve stukken aan wijdden. Theo Francken had het in zijn tweet zelfs over een “disproportionele aandacht voor marginale fenomenen”.

Hoewel ik mij over zulke uitspraken behoorlijk kon ergeren, besefte ik dat ik zelf nooit aan den lijven heb ondervonden wat het is om als trangender op te groeien. En mijn collega’s Lorenz en Dorothea al evenmin. We misten dat we een belangrijke component misten om de documentaire extra urgentie en een krachtige invalshoek mee te geven. Zo ontstond het idee om nog iemand aan onze crew toe te voegen, die op de één of andere manier dichter bij het onderwerp zou aanleunen. Iemand die het gezicht zou kunnen worden van deze documentaire, en op een heel persoonlijke manier aansluiting zou kunnen vinden met de hijras.

Na enige tijd kwam ik Valentijn De Hingh op het spoor. Ik had al één en ander over haar opgezocht en zag ook een Nederlandse documentaire (Valentijn, 2007) die Hetty Nietsch over haar jeugd had gemaakt. Zij viel me vrijwel meteen op als iemand met een bijzonder spontane uitstraling, maar ook als iemand zeer intelligent, die er niet voor terugdeinst om over complexe of gevoelige topics te spreken. Zo reisde ik naar Amsterdam om het plan voor te leggen, en Valentijn bleek heel enthousiast om hieraan deel te nemen. Zij was al veel langer geïnteresseerd in hoe trans identiteiten in andere culturen worden beleefd. Ik vond het dan ook enorm aanstekelijk om te zien hoe zij stond te popelen om de hijras te ontmoeten en om te ontdekken welke persoonlijke band zij met hen zou krijgen.

Bovendien wist Valentijn mij en Lorenz ontzettend veel bij te brengen over zaken waar wij zelf nooit mee geconfronteerd werden. Hoe het is om wat het is om transgender te zijn, hoe de samenleving je steeds dwingt om een duidelijke beslissing te nemen over wat je gender is, en hoe je je daarnaar hoort te gedragen. Maar ook hoe vervelend het is dat je steeds wordt geconfronteerd met heel erg persoonlijke vragen zoals : ‘ben je geopereerd?’, ‘wat heb je tussen je benen?’  Als cisgender (niet-trasnsgender) heb je vaak niet door hoe beledigend zulke vragen zijn. Vele uren konden we hierover doorbomen. Het staat dan ook ver buiten kijf dat Valentijn het project rijker en gelaagder heeft gemaakt.

Na lange, slepende visumprocedures konden we in november van afgelopen jaar naar India vertrekken. Het werd een onvergetelijke en intense reis, waar we elke dag opnieuw bijzondere mensen ontmoetten. We werden ondergedompeld in culturele en religieuze belevingen die ons nog volledig vreemd waren, maar we werden ook geconfronteerd met de botte tegenstellingen waarmee transgenders in India te maken krijgen.

Het was opvallend hoezeer we in een andere cultuur en samenleving ook bijzondere parallellen konden trekken naar de onze. Het zijn de samenlevingen die ons ideeën rondom gender opdringen en die vele transpersonen dwingen om zich als ‘anders’ te gaan beschouwen. Trans is geen mythe of een modetrend, het is een genderbeleving die je overal ter wereld tegenkomt. Het is dan ook belangrijk dat dat gevoel van ‘anders’ zijn ooit omgebogen kan worden tot een fierheid. Of je nu in een wit middenklasse gezin in Europa opgroeit, dan wel in de slopenwijken van India.

Ik denk en ik hoop dat deze documentaire die gedachte eer aandoet.

 

Stig Junes, Antwerpen, maart 2019. 

 

Tekst en foto: © Stig Junes 

FPD op DOCVILLE

2024-03-06

LEUVEN - Op de 20e editie van DOCVILLE gaan er verschillende documentaires die tot stand kwamen met de steun van Fonds Pascal Decroos in (avant)-première. Het festival loopt van 20 tot en met 28 maart 2024 en vindt plaats in verschillende cinema's in Leuven.