Betere berichtgeving over armoede

Armoede als issue

Armoede is meer dan alleen een financieel probleem. Het is een web van uitsluitingen op meerdere terreinen: onderwijs, werken, wonen, gezondheid, cultuur. Een arme kan een bedelaar of dakloze zijn, maar ook een werkloze moeder of een allochtoon.

• Kijk verder dan het voor de hand liggende beeld van armoede en heb aandacht voor de verschillende aspecten ervan. Focus niet alleen op de zichtbare kant, maar heb ook oog voor de 'binnenkant' van armoede: de schaamte, het gevoel niet mee te kunnen met de maatschappij. Praat met armen en betrokkenen. Vergeet ook nooit dat armoede een product is van de samenleving, ingebakken zit in de manier waarop onze samenleving is ingericht en werkt.

Het persoonlijke verhaal en de context

Media moeten een concreet gezicht geven aan armoede: daarom maakt het verhaal van een individuele arme het onderwerp toegankelijk en interessant voor het publiek. Daarnaast is evenwel contextuele duiding noodzakelijk om een scheefgetrokken beeld van armoede te vermijden.

• Gebruik het individuele verhaal als insteek om de achtergrond en maatschappelijke context mee te geven. Beschrijf het verband met beleidsmaatregelen en evoluties inzake wonen, werken en onderwijs.
• Informeer je vooraf over de verschillende aspecten van de armoedeproblematiek. Via de juiste links hoeft dit niet tijdrovend te zijn.
• Je kan het individuele ook overstijgen door verenigingen waar armen het woord nemen en ervaringsdeskundigen te betrekken.

Zielige arme? Luie arme?

Het thema armoede is delicaat, onder meer omwille van de vraag naar verantwoordelijkheid die eraan vastkleeft. Een arme kan op verschillende manieren worden voorgesteld: hij/zij is zelf verantwoordelijk voor zijn/haar problemen door luiheid of onvermogen, of is een slachtoffer van maatschappelijke veranderingen en factoren.

• Wees je bewust van je referentiekader en van je eigen achtergrond. Die zijn meestal erg verschillend van die van mensen die in armoede leven en zijn opgegroeid. Ga er niet vanuit dat je enkel waarneemt en weergeeft.
• Armenverenigingen ijveren voor een beeld dat minder beschuldigend is en evenmin meelijwekkend of heroïsch. Zelf werken zij aan de maatschappelijke participatie en mondigheid van armen. Zorg ervoor dat je het verhaal van de arme in zijn context plaatst: waarom is die persoon arm, hoe komt iemand in zo'n situatie terecht en welke pogingen onderneemt hij/zij om eruit te geraken of gewoon te overleven?

Omgaan met de arme

Verenigingen waar armen het woord nemen en andere armoedeorganisaties zijn geen 'castingbureau'.

• Hun tempo van werken is veel trager dan dat van de journalistiek; heb hiervoor begrip. Geef hun de nodige voorbereidingstijd om iemand te vinden die klaar is voor een interview.
• Maak vooraf duidelijk wat je wil met je artikel of je uitzending. Wie zoek je precies en waarom?
• Verwittig de geïnterviewde dat slechts een klein deel van het interview ook wordt gepubliceerd of uitgezonden. Bied hem/haar de mogelijkheid om het stuk na te
  lezen of te bekijken, om indien nodig bij te sturen.

Armen laten de kans om de problematiek in de publieke aandacht te krijgen niet graag voorbijgaan. Een arme wil dat de wereld verandert, en dat liever vandaag dan morgen. Een persoonlijke getuigenis kan echter heel wat impact hebben op het leven van de arme: zich publiekelijk als arme profileren wordt niet altijd in dank afgenomen door partner, familie of vrienden.

• Wees je als journalist hiervan bewust. Vraag je af of je wel alles van de getuigenis kan publiceren.
• Maak duidelijke afspraken met de persoon in armoede en eventueel de hulpverlener of begeleider, rond onder meer anonimiteit en garantie van publicatie of uitzending. Zo worden misverstanden vermeden.

Verslaggever – nieuwszoeker

• Vertrek niet met een vooraf uitgewerkt verhaal in het hoofd naar het veld. Sta open voor nieuwe en onverwachte dingen. Probeer ook positieve aspecten te brengen en niet alleen de negatieve kanten te belichten.

Aanvullende aanbevelingen voor de hoofdredactie

• De aard van een maatschappelijk probleem zoals armoede maakt dat het niet vaak 'hard' nieuws is. Het loont de moeite om het thema ook op andere momenten tot nieuws te maken, dus als er daartoe geen directe aanleiding is.
• Er is tijd en ruimte nodig opdat een journalist zich kan inwerken in de thematiek en er expertise over kan opbouwen. Enkel zó kan zij/hij de complexiteit van armoede bevattelijk weergeven en toch rekening houden met de ruimere, maatschappelijke context; enkel zó kan een stereotiepe voorstelling worden vermeden. Het is dan ook aangewezen om binnen de redactie een specialist 'armoede en sociale uitsluiting' aan te duiden en deze de kans te bieden zich in te werken in de materie.

Aanbevelingen voor de arme, de armoedeorganisatie en iedereen die armoede in de aandacht wil brengen

De journalist komt naar je toe

Media-aandacht heeft veel voordelen: de armoedeproblematiek wordt zichtbaar gemaakt, de naambekendheid van de vereniging of organisatie neemt toe. Er zijn echter ook risico's aan verbonden, zoals negatieve reacties achteraf of gekwetst worden.

• Een arme die zich blootgeeft in een artikel of uitzending kan vlug een BA, een Bekende Arme worden. Zorg ervoor dat een medewerker van de vereniging of organisatie aanwezig is tijdens het interview – als de arme dat wenst – om te wijzen op de mogelijke impact van
  een publiek optreden.
• Vraag vooraf wat de doelstelling is van het artikel of de uitzending. Wie zoekt men precies en waarom?
• Vraag wanneer het stuk zal worden gepubliceerd of uitgezonden. Ga na of je het artikel vooraf kan nalezen, vraag of er mogelijkheid is tot nabeluisteren of nabekijken. Zo kan je zaken rechtzetten die in 'het heetst van de strijd' werden gezegd en die de geïnterviewde of zijn/haar omgeving schade kan berokkenen.
• Durf te weigeren om bepaalde vragen te beantwoorden.
• Maak duidelijke afspraken rond anonimiteit, het gebruik van foto's en het 'off the record' praten.
• Zorg voor een woordvoerder binnen de vereniging, als aanspreekpunt voor journalisten. Zo kan je een duurzame relatie met mediamensen opbouwen.19

Je stapt zelf naar de journalist

De media zijn wat ze zijn: nieuws wordt snel gemaakt en moet nieuwswaarde hebben om gelezen, bekeken of beluisterd te worden. Begrijp het standpunt van de journalist en probeer hem/haar zo goed mogelijk te helpen. Besef dat beeldvorming een proces is van lange termijn: met één enkel krantenbericht zal de wereld niet veranderen.

Zorg dus zelf voor een goede mediastrategie:

Hou er rekening mee dat de media zeer divers zijn. Weekbladen, maandbladen en actualiteitenprogramma's kunnen gemakkelijker dieper op een onderwerp ingaan; een krant heeft een algemener, diverser lezerspubliek dan een vaktijdschrift en moet korter op de bal spelen.

• Ga eerst na waar je het beste met je verhaal of informatie terecht kunt: wat zijn de interessepunten van de specifieke krant of het programma? Tracht je aan te passen aan het blad of de zender waarvoor je praat, en het bijhorende publiek.

Een goede perstekst is heel belangrijk:

• Selecteer uit hetgeen je wil meegeven zelf enkele (maximaal drie) aantrekkelijke, hapklare stukjes om de journalisten 'te lokken'. Zo kan je de juiste inhoudelijke klemtonen leggen, waaraan je het ruimere verhaal, de context kan vastkoppelen.
• De boodschap moet scherp en eenduidig zijn. Hanteer duidelijke en concrete taal. Vermijd jargon en gebruik voorbeelden.
• Een goede perstekst is zeer beknopt. Bezorg de journalisten nooit een volledig dossier, want de tijd ontbreekt hen meestal om het volledig door te nemen.

Tot slot:

Tracht inzicht te verwerven in de manier waarop de media werken. Hoe zit een krant of nieuwsuitzending in elkaar? Hoe ga je er als publiek mee om? Tracht 'mediageletterd' te worden.