LEUVEN - De filmgeschiedenis heeft een van haar meest toegewijde en baanbrekende geleerden verloren met het overlijden van Guido Convents op 11 september 2025. Convents was een Belgische historicus en antropoloog wiens werk licht wierp op aspecten van de filmgeschiedenis die te vaak in de schaduw bleven. Hij wijdde zijn leven aan het documenteren en bewaren van het filmerfgoed van Afrika, met bijzondere aandacht voor de koloniale en postkoloniale ervaringen van Portugeestalige landen en de voormalige Belgische gebieden.
Convents werd geboren in 1956 en volgde zijn opleiding aan de Katholieke Universiteit Leuven en de Faculteit Letteren in Lissabon, een dubbele basis die van cruciaal belang zou blijken voor het vormgeven van zijn unieke wetenschappelijke perspectief. Zijn academische opleiding sloeg een brug tussen de Europese en de Portugeestalige wereld, waardoor hij de Afrikaanse cinema kon benaderen met zowel een rigoureuze methodologie als culturele gevoeligheid - een combinatie die zijn carrière zou bepalen.
Meer dan vier decennia lang was Convents een voorvechter van de studie van niet-westerse cinema, in een tijd waarin dit soort onderzoek vaak gemarginaliseerd werd. Zijn werk bestreek een indrukwekkend spectrum, van de vroegste dagen van de cinema in België (1894-1914) tot de complexe dynamiek van film tijdens de Eerste Wereldoorlog, met bijzondere aandacht voor het Duitse bezettingsbeleid. Maar het was zijn baanbrekende onderzoek naar de Afrikaanse cinema dat hem tot een onvervangbare stem in de filmgeschiedschrijving maakte.
Zijn magnum opus uit 2006, Images et démocratie. Les Congolais face au cinéma et à l'audiovisuel, beschreef de politieke en culturele geschiedenis van de cinema in Congo vanaf de Belgische koloniale periode tot aan de Democratische Republiek Congo. Dit werk was een voorbeeld van de aanpak van Convents: nauwgezet historisch onderzoek gecombineerd met een diepgaand begrip van hoe cinema de politieke en sociale realiteit vormt en weerspiegelt. Het boek blijft essentiële lectuur voor iedereen die de complexe relatie tussen kolonialisme, onafhankelijkheid en visuele cultuur in Centraal-Afrika wil begrijpen.
Misschien was Convents' vastberadenheid om verborgen geschiedenissen aan het licht te brengen nergens zo duidelijk als in zijn werk over de Mozambikaanse cinema. Toen Portugese journalisten hem in 2006 vertelden dat Mozambique geen noemenswaardige filmcultuur of -productie had, beschouwde hij dat eerder als een uitdaging dan als een feit. Zijn daaropvolgende onderzoek bracht niet alleen een rijke en dynamische filmcultuur aan het licht, maar ook een van de oudste films die in Mozambique zijn gemaakt: een Belgische productie uit 1920 van de Luikse filmmaker Ernest Gourdinne. Deze ontdekking was typerend voor Convents' talent om onverwachte verbanden bloot te leggen die de wereldwijde filmgeschiedenis met elkaar verbinden.
Zijn uitgebreide studie over de Mozambikaanse film, in 2011 in het Portugees gepubliceerd onder de titel IMAGENS & REALIDADE, telde 670 geïllustreerde pagina's en besloeg meer dan een eeuw audiovisuele geschiedenis. Volgens de Mozambikaanse filmgemeenschap was dit werk baanbrekend wetenschappelijk onderzoek dat journalistiek en geschiedenis samenbracht om een onschatbaar verslag van hun nationale cinema te creëren. Met steun van het Pascal Decroos Fonds voerde Convents uitgebreid veldwerk uit, interviewde hij talrijke filmmakers en producenten en zorgde hij ervoor dat hedendaagse stemmen in het historische verhaal werden verweven.
Gedurende zijn carrière publiceerde Convents zeven boeken over de Afrikaanse cinema, die elk bijdroegen aan een beter begrip van hoe film zowel een instrument van koloniale macht als een middel tot emancipatie en zelfexpressie voor Afrikaanse volkeren heeft gediend. Zijn wetenschappelijk onderzoek toonde consequent aan hoe Afrikanen de cinema voor hun eigen doeleinden hebben ingezet, als instrument voor sociale ontwikkeling en culturele assertiviteit.
Naast zijn academische werk was Convents journalist voor de Wereldkatholieke Vereniging voor Communicatie (SIGNIS) in Brussel en sinds 1996 voorzitter van het Afrika Filmfestival in Leuven. In deze functies werkte hij onvermoeibaar om de Afrikaanse cinema onder de aandacht te brengen van het Europese publiek en om platforms te creëren voor culturele uitwisseling en begrip. Zijn lezingen in Afrika en Europa inspireerden een nieuwe generatie wetenschappers om de studie van niet-westerse cinema serieus te nemen.
Guido Convents bezat die zeldzame combinatie van wetenschappelijke nauwkeurigheid en humanistische passie. Hij begreep dat filmgeschiedenis nooit alleen over films gaat, maar ook over mensen, macht, verzet en dromen. Zijn werk aan de biografie van de dominicaanse priester Félix Morlion, zijn studies over cinema en katholicisme en zijn onderzoek naar de geschiedenis van kermissen en jaarmarkten weerspiegelden allemaal dit fundamentele inzicht: dat visuele cultuur onlosmakelijk verbonden is met de sociale en politieke context waarin ze wordt geproduceerd en geconsumeerd.
In een academische wereld die vaak de voorkeur geeft aan de cinema van Europa en Noord-Amerika, was Convents een krachtig pleitbezorger van de verhalen die door en over het Zuiden worden verteld. Hij erkende dat de geschiedenis van de cinema in Afrika niet marginaal was, maar centraal stond in het begrip van de wereldwijde ontwikkeling en impact van het medium. Zijn vasthoudendheid op dit punt - ondersteund door tientallen jaren van nauwgezet onderzoek – heeft het landschap van de filmstudies voorgoed veranderd.
Terwijl we rouwen om het overlijden van Guido Convents, vieren we ook een leven dat gewijd was aan het vergroten van ons begrip van de wereldcinema. Zijn nalatenschap leeft voort in de talloze documenten die hij heeft bewaard, de geschiedenis die hij heeft blootgelegd, de studenten die hij heeft geïnspireerd en de bruggen die hij heeft geslagen tussen continenten en culturen. De filmgemeenschappen van Mozambique, de Democratische Republiek Congo, Rwanda en Burundi hebben een voorvechter verloren; de filmgeschiedenis heeft een pionier verloren; en de wereld heeft een wetenschapper verloren die begreep dat de cinema van elk land een verhaal vertelt dat het waard is om te bewaren.
Guido Convents heeft ons laten zien dat filmgeschiedenis niet het voorrecht is van een paar dominante culturen, maar het gedeelde erfgoed van de mensheid. Ter nagedachtenis aan hem verbinden we ons ertoe zijn werk voort te zetten: verborgen geschiedenissen blootleggen, gemarginaliseerde stemmen versterken en erop aandringen dat het volledige verhaal van de cinema - in al zijn mondiale complexiteit - wordt verteld.
Foto: ©Blitz163 via Wikimedia Commons
