BRUSSEL - Het jaarraport van Journalismfund.eu vzw, de organisatie achter het Fonds Pascal Decroos is nu beschikbaar. In zijn voorwoord benadrukt directeur Ides Debruyne het belang van onafhankelijke onderzoeksjournalistiek voor de democratie. "Willen we als burger zicht krijgen op de effecten van keuzes die politici of bedrijven nemen, dan moet iemand klaarheid scheppen. Zonder onafhankelijke onderzoeksjournalistiek varen we blind en zonder kompas. En zal niets veranderen."
Een maatschappij wordt gedragen door een verhaal waarvan machthebbers aan het stuur van de verhaallijn zitten. Zij bepalen grotendeels het narratief, het frame waarmee ze hun politieke keuze funderen of – al naar gelang hoe je het bekijkt – stutten. Dat narratief is nodig om het systeem draaiende te houden. We moeten er met zijn allen in geloven.
Voor de journalistiek is er dan ook een belangrijke taak weggelegd.
Iemand moet de vraag durven stellen of die verhaallijnen, m.n. de politieke, sociale en economische keuzes, wel de juiste zijn. Klopt de werkelijkheid met de verkondigde theorie? Verduistert de propaganda een ongemakkelijke werkelijkheid? Journalisten moeten de tijd en ruimte bemachtigen om die irritante vragen te stellen, willen we weten of het verhaal wel klopt. Dit is dan ook wat Journalismfund.eu ook in 2019 bleef aanmoedigen: journalistiek die machthebbers dwingt de koers bij te stellen of die stuurlui forceert het schip te verlaten.
Zo bleef aanvankelijk de Europese Commissie haar keuze justifiëren om Chlorphyrifos in de fruitteelt verder toe te laten. Ondanks de wetenschappers die het insecticide met een veel te moeilijke naam als extreem gevaarlijk catalogeerden. Een team van 13 journalisten heeft dit verhaal uitgespit en aangetoond dat de Commissie een relaas hield dat door leep lobbywerk van chemiereuzen op hun eigen leest was geschoeid. Onder druk van diverse publicaties in de verschillende Europese lidstaten, trok de Europese Commissie finaal haar staart in. Meteen besliste ook één van de producenten om de productie van het insecticide stop te zetten. Journalismfund.eu is blij dit mee mogelijk te hebben gemaakt.
Een verhaallijn is vaak een lappendeken om iets onder te verbergen. Maar de sprei kan soms te klein zijn om alles toe te dekken. Als de verhaallijn geen soelaas meer brengt, durft de geviseerde de journalist al eens bedreigen.
Zo bracht het Vlaams nieuwsmedium Apache een reeks uit over de Antwerpse vastgoedonderneming Land Invest Group. Documenten die het Nederlandstalige Apache en het Franstalige weekblad Le Vif konden inkijken, tonen hoe enkele “ondernemers” uit de entourage van één van de belangrijkste Belgische politici van het moment, zes jaar lang miljoenen euro’s uit Land Invest konden zuigen.
De projectontwikkelaar kon bij die omstreden Antwerpse bouwprojecten al die tijd rekenen op opvallende politieke steun. Het was een weerbarstig onderzoek met veel bedreigingen die we in België nog niet veel mochten ervaren. Land Invest Group zette privédetectives in om de onderzoeksjournalisten te schaduwen. De reporters kregen twee schadeclaims aan hun broek van achtereenvolgens 350.000 euro en 500.000 euro. Toch heeft dit onderzoek enige impact gegenereerd. Na een lange reeks publicaties schoot het gerecht in actie en nam tijdens een huiszoeking de volledige boekhouding van Land Invest in beslag. We hopen op een vervolgverhaal. Journalismfund.eu is heel erg blij met dit onderzoek dat via het Fonds Pascal Decroos mee mogelijk is gemaakt.
Zo’n narratief door een overheid of bedrijf in elkaar genaaid is soms taai om te ontrafelen. Ook al ziet een blinde op het terrein de problemen van ver op zich afkomen.
Zo is het migratieverhaal stug en zichtbaar wankel als de brug van Genua. Het moet langs alle kanten gestut worden met halve waarheden en kromgetrokken sermoenen. Ook al zien we mensen dagelijks bij bosjes verdrinken in hun poging Europa te bereiken. Schokkende beelden die om uitleg vragen. Toch komen onze verantwoordelijken ermee weg. Blijkbaar klinkt hun verhaal acceptabel genoeg en houdt het hen schaamteloos aan het roer. Of wil het publiek het liever niet weten.
De waarheid kan soms onbehaaglijk zijn. Misschien maakt journalistiek zich daarom onpopulair bij een deel van de bevolking? Het zijn nu net die netelige verhalen die Journalismfund.eu wil aanjagen. Verhalen die het publiek niet zozeer wil weten, maar wel moet weten.
Volgens Linda Polman “begon dit verhaal over het Europese ‘vluchtelingen- management’ in de zomer van 1938 in het statige Franse kuuroord Evian, bij de eerste internationale top over de vluchtelingencrisis in Europa.” Zo schrijft ze op de achterflap van haar boek ‘Niemand wil ze hebben’ dat mee tot stand kwam met steun van ons Fonds Pascal Decroos. Het aantal Joden dat uit nazigebied probeerde te ontkomen was geëxplodeerd: er waren dringend opvangplaatsen nodig. Alle West- Europese landen traden aan in Evian en al hun argumenten om de vluchtelingen niét binnen te laten waren dezelfde als nu: de ‘migranten’ zouden niet stroken met nationale normen en waarden, banen en huizen willen afpakken en de cohesie in de samenleving bedreigen.” Sinds de publicatie van dit indrukwekkend boek is er niet veel veranderd. Het momentum is er nog niet. Soms heeft zoiets tijd nodig. De tijd om ons om te draaien.
Europa spendeert miljarden euro’s om migratie in te dammen. Hoeveel? Dat bleek dus onmogelijk te achterhalen, werd duidelijk uit één van onze Money Trail projecten. “De Europese financieringsstromen voor migratie zijn zo onoverzichtelijk als een bord spaghetti. Dat is problematisch én typerend voor Europa’s migratiebeleid in Afrika.” Aldus De Correspondent.
En zo leest elk verhaal - dat met steun van één van onze drie werkbeursprogramma’s werd gerealiseerd - als het doorprikken van het narratief van één of andere overheid. Dat is de belangrijke verdienste en taak van de journalist. Hij brengt helderheid in het schimmig verhaal waarin de politiek van nature graag gedijt. Willen we als burger zicht krijgen op de effecten van keuzes die politici of bedrijven nemen, dan moet iemand klaarheid scheppen. Zonder onafhankelijke onderzoeksjournalistiek varen we blind en zonder kompas. En zal niets veranderen.
Ides Debruyne, Managing director Journalismfund.eu vzw
