Vermoeidheid lijkt een veel voorkomende klacht in de medische wereld. Daarenboven is ‘vermoeidheid’ ook moeilijk te definiëren waardoor verschillende interpretaties voorhanden zijn. Toch wordt deze klacht aan verschillende aandoeningen gekoppeld zoals kanker, rugpijn en HIV-infecties. Vermoeidheid kan dus een kenmerk zijn van een onderliggende systemische aandoening.
Dit blijkt tevens het geval bij het chronisch vermoeidheidssyndroom waar de mensen lijden aan uitputtende vermoeidheid die (1) hun dagelijks leven significant beïnvloedt, (2) steeds terugkeert en tenslotte (3) niet verdwijnt door te rusten. Buiten de vermoeidheid klagen deze mensen nog over andere problemen zoals keelpijn, spierpijn, gewrichtspijn, aandachtsproblemen, geheugenproblemen,…
Recent opperen meer en meer onderzoekers dat het chronisch vermoeidheidssyndroom een zeer heterogene populatie bevat. Het lijkt een paraplu waaronder verschillende syndromen of ziektebeelden onder te brengen zijn, zoals ‘chronic pelvic pain’ (gynaecologie) en ‘irritable bowel syndrome’ (gastro-enterology).
Onderzoek van o.a. Miller, Buchwald, Garrity, Donnay en Hudson suggereert dat we hier niet spreken over verschillende aandoeningen maar over één syndroom. Een tiental jaar geleden kwam hier ook nog het golfoorlogssyndroom bij, samen met de Bijlmerproblematiek.
De Bijlmerproblematiek ontstond na de crash van een vliegtuig in een residentiële wijk in Amsterdam (Nederland). In de maanden en jaren die volgden, begonnen bewoners maar ook hulpverleners klachten te rapporteren.
De meest populaire verklaringen voor deze klachten waren ‘post-traumatische stress stoornis’ en ‘massahysterie’. Ondanks deze diagnosen en een aangepaste begeleiding bleven deze mensen klachten vertonen. Via mond-aan-oor reclame hoorde ook deze populatie van onze dienst in België en kwam zich met mondjesmaat aanmelden.
Omdat er steeds meer mensen uit de Bijlmer kwamen, stelden we een exploratief onderzoek op waarvan u de belangrijkste conclusies kan lezen in ‘Met stille trom’.
Ook bij de vredesmissie rees een ‘nieuw syndroom’ waarvan het leger, zonder veel moeite, de gepaste oorzaken kon opsporen.
Alweer gebeurde hetzelfde: met mondjesmaat vonden de zieke Balkanveteranen de weg naar onze dienst in de hoop een oplossing voor hun klachten te vinden. Alweer werd ‘post traumatische stress stoornis’ en ‘massahysterie’ met veel plezier naar voor geschoven als mogelijke diagnoses.
Om onze nieuwgierigheid te bevredigen, deden we een ‘single shot’ experiment waarvan de resultaten hieronder worden weergegeven.
Dertien zieke Balkanveteranen stemden in deel te nemen. Om deze pilootstudie te versterken werden 15 controlepersonen uit onze database genomen.
Het exploratief onderzoek bestond uit een extensieve batterij van psychologische vragenlijsten waaronder een vragenlijst die peilt naar de manier waarop personen op uitdagingen reageren, een persoonlijkheidsvragenlijst, een lijst die een indicatie geeft van de fysieke mogelijkheden, een vragenlijst die een beeld geeft van de psychologische stress die iemand (subjectief) ervaart en tenslotte, een lijst die peilt naar verschillende aspecten van vermoeidheid.
De zieke Balkanveteranen rapporteren voornamelijk extreme vermoeidheid (75%), moeilijkheden bij het doorslapen (59%), niet-herstellende slaap (59%), geheugenproblemen (41%), concentratieproblemen (41%) en maag- en darmproblemen (41%). Ten slotte klagen de zieke Balkanveteranen van keelpijn (33%), dyspnoe bij inspanning (33%), spierzwakte (25%) en pijnlijke lymfeklieren (25%). De bovengenoemde klachten worden eveneens het ernstigst ervaren.
Uit het experiment blijkt dat de zieke Balkanveteranen, in vergelijking met een gezonde controlegroep, ernstige klachten ervaren, zowel van lichamelijke als van cognitieve aard. Deze klachten beïnvloeden hun dagelijks leven omdat ze ervoor zorgen dat ze hun verschillende rollen (vader, militair, echtgenoot,…) niet meer of slechts ten dele kunnnen vervullen.
Als men niet meer in staat is zijn/haar leven in te vullen zoals men dat zelf wenst, ontstaan er psychologische problemen. Het bleek dan ook dat de zieke Balkanveteranen meer last hadden van depressieve gevoelens, angst en woede dan een gezonde controlegroep.
De onderzochte zieke Balkanveteranen reageren op de lichamelijke klachten door zoveel mogelijk situaties te vermijden die hen confronteren met de situatie. Met andere woorden, vertonen de veteranen, in vergelijking met de controles, vermijdingsgedrag.
Dit ‘single shot’ experiment komt tegemoet aan een aantal tekortkomingen van de enquête gehouden onder de zieke Balkanveteranen, zoals aangehaald door Prof. Peter Theuns (VUB) in ‘Met stille trom’. Vooreerst, werd er een ratingschaal gebruikt bij de inventarisatie van de subjectief gerapporteerde klachten. Er werd vervolgens, ook gebruikt gemaakt van vragenlijsten zodat een duidelijk beeld van de klachten naar voor kwam.
Deze klachten werden op kleine schaal geïnventariseerd maar deze pilootstudie is (hopelijk) slechts de voorloper van het eigenlijke epidemiologisch onderzoek dat nog moet plaatsvinden. En ten slotte, werd een controlegroep gebruikt om de resultaten te vergelijken.
Samenvatting
De zieke Balkanveteranen rapporteren verschillende lichamelijke klachten die sterk lijken op deze gerapporteerd door de golfoorlogveteranen, deze gerapporteerd door de Bijlmerpopulatie en de klachten gerapporteerd door de mensen die lijden aan het chronisch vermoeidheidssyndroom. De klachten van de zieke Balkanveteranen beïnvloeden sterk hun dagelijks leven en verhinderen hen hun job als militair uit te voeren.
Voor de gerapporteerde klachten lijken geen indicaties aanwezig te zijn (althans niet in dit exploratief onderzoek) voor een onderliggend pathogeen psychologisch probleem. Uiteraard moet nu een epidemiologisch onderzoek worden opgezet om de zwaarte en de frequentie van deze klachten te onderzoeken alsook om mogelijke causale verbanden bloot te leggen tussen de klachten en ‘kandidaat-oorzaken’ zoals multiple vaccinatie, verarmd uranium of andere zware metalen en PCB’s, pesticiden, insecticiden, …
©2002 Elke Van Hoof
Persvoorstelling 18 september 2002, Huis van Parlementairen, Brussel.
Elke Van Hoof studeerde klinische psychologie aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). In 1999 studeerde ze af met een eindverhandeling die het chronisch vermoeidheidssydnroom behandelde. Sindsdien werkt ze als klinisch psychologe en als wetenschappelijk onderzoeker op de dienst van Prof. Dr. K. De Meirleir op de VUB.
De titel van haar doctoraatsthesis (in voorbereiding) behelst het chronisch vermoeidheidssyndroom en aanverwante aandoeningen, en in het bijzonder het neurocognitief en psychologisch functioneren van de bovengenoemde aandoeningen.
