De opleiding IRJ, beschouwing van een jaar onderzoeksjournalistiek

Groepswerk

In deze opleiding is er geen eindexamen, wel een onderzoeksproject, waarvoor je in groep werkt. Ik beken, het idee om met drie of vier personen een artikel te schrijven stond me in het begin niet aan. Maar onderzoeksjournalistiek is vaak interessanter (en ook gewoon leuker) als je het met meerdere journalisten aanpakt. Een mooi voorbeeld: Offshore Leaks, waarvoor 86 journalisten van 46 landen van over de hele wereld nauw samenwerkten. Samenwerken pareert meteen mooi de arrogantie die jammer genoeg wel eens te vinden is in het medialandschap. Uiteindelijk gaat het niet om de naam die onder of boven een artikel verschijnt, wel om het informeren van 'de burger'. Een bijkomend voordeel van samenwerken is trouwens dat het een soort sociale druk creëert om te werken. En bovendien heb je meteen een klankbord voor je ideeën en laat het andere invalshoeken en een breder netwerk toe.

Verantwoordelijkheid

Een tweede aspect dat aandacht verdient, is de verantwoordelijkheid van de journalist. Artikels en verhalen hebben niet alleen een impact en invloed op je lezer, maar ook op de personen waarover je artikel gaat – en dat zowel emotioneel als juridisch. Chris de Stoop, journalist bij Knack en auteur, pleit tijdens zijn college voor een respectvolle en empathische aanpak. En ook Rudi Vranckx weet als geen ander zijn kritische reflex te verweven met sterke menselijke vragen en verhalen. Het juridische aspect werd uitgebreid belicht door Wim Criel, voorzitter voor de Raad voor de Journalistiek en verantwoordelijke uitgever van Roularta Media. Ook Maxie Eckert, journaliste bij De Standaard, maakt met haar case-study van het ziekenhuisrapport mooi duidelijk hoe je met getuigenissen en wederwoord omgaat.

Freelance

Daarnaast leer je over de kracht van een goed idee. Het hoeft niet altijd spectaculair of vergezocht. Wel is de relevantie cruciaal en de passie die je er zelf voor voelt, zo vertelt Luuk Sengers (co-auteur van het boek Story Based Inquiry). Op een redactie kan je misschien gemakkelijker aan informatie geraken via het netwerk van het medium, maar niet al het nieuws komt naar je toe. En het ons-kent-ons-fenomeen heeft ook zijn nadelen. op die manier is freelancen een kans om het kuddegedrag in de media te overstijgen. Lisa de Bode is daar een mooi voorbeeld van: haar boek 'De stille revolutie' gaat voorbij de waan van de dag. Ook freelance journaliste Joanie de Rijke kiest voor haar eigen (avontuurlijke) agenda. Het toont aan hoe zelfstandigen kunnen bijdragen aan pluralisme in de media.

Buitenlandberichtgeving

Dankzij Lode Delputte (De Morgen), Gie Goris (MO* Magazine) en Jeanne Boden (China Conduct) besef je hoe belangrijk het is om te blijven lezen en schrijven over het buitenland. Bijzonder veel beslissingen die ons dagelijkse leven beïnvloeden, worden bijvoorbeeld op Europees niveau genomen. Waarom krijgen wij hier zo weinig over te horen? Als er al iets wordt gepubliceerd, dan is een link met Vlaanderen of België vaak vereist. Als die er niet is, gaan redacties er vaak van uit dat het om een ver-van-mijn-bed-show gaat, terwijl de wereld eigenlijk net ‘kleiner’ geworden is.

Positieve berichtgeving

Verder is er in de media weinig plaats voor positieve berichtgeving. Akkoord, het zit niet in de journalistieke cultuur om de zaken op te hemelen, wel om kritisch naar de werkelijkheid te kijken en als 'waakhond van de democratie' op te treden. Toch moet er ook plaats zijn voor positieve zaken. Dat was een terechte kritiek van Jeanne Boden. Volgens haar wordt er bijvoorbeeld veel te negatief geschreven over China. Het is inderdaad erg gemakkelijk om voortdurend het ene standpunt ten opzichte van het andere te zetten, maar de werkelijkheid is nu eenmaal genuanceerd. We denken vaak dat ‘de lezer’ of ‘de kijker’ (als zoiets überhaupt al bestaat) geen interesse heeft in die verfijning, maar misschien wordt de mediaconsument op dat vlak onderschat.

Jonge honden

Het is niet gemakkelijk om als jonge hond het medialandschap te betreden. Er gebeurt zo veel achter de schermen waar je helemaal niets van weet. De kleinschaligheid van de groep zorgt er voor dat de afstand met de gastsprekers erg klein is. De drempel om extra vragen te stellen of een persoonlijk gesprek aan te knopen tijdens de pauze of na de les is erg laag. Deze opleiding licht zo meer dan een tipje van de sluier op: het toont je hoe het er écht aan toe gaat, hoe onderzoeksjournalistiek je privéleven kan beïnvloeden, hoe je een Britse kwaliteitskrant zoals The Guardian benadert of hoe je het financieel best (niet) aanpakt.

Kristof Clerickx (MO*), Ides Debruyne (Fonds Pascal Decroos), Marleen Teugels (onderzoeksjournaliste, docent aan de Artevelde Hogeschool en Thomas More Mechelen), Frank Hellemans (boekenrecensent voor Knack en De Morgen en docent aan Thomas More Mechelen) en zo veel anderen moedigen jonge onderzoeksjournalisten vol goesting aan: er is plaats voor iedereen met een passie voor het vak. In een wereld waar zo veel informatie beschikbaar is, heeft een kritische informatie-expert een streepje voor.

En om de woorden van auteur Pascal Verbeken te gebruiken tijdens een onderonsje op de trein: "Het is beter om op het strijdperk te sneuvelen dan het nooit geprobeerd te hebben."

Auteur: Carole Viaene