BRUSSEL - In haar promotieonderzoek onderzoekt Bette Dam hoe een eeuw aan journalistieke gewoontes heeft bijgedragen aan een blijvende scheefgroei in nieuwsverslaggeving. Ze combineert haar ervaringen uit Kabul met academisch onderzoek om deze ontwikkeling zichtbaar te maken. Tegelij verkent ze hoe uit die inzichten een nieuw journalistiek systeem kan ontstaan.
Een Nieuw Model: Hoe Vier Lagen de Amerikaanse Pers Vernauwen — En Hoe Het Anders Kan
Een nieuwe academische analyse van hoe een eeuw journalistieke routines leidde tot structurele scheefgroei – en hoe een nieuw systeem daaruit kan ontstaan wordt gepresenteerd door Bette Dam in haar verdediging van haar PhD.
Ze zag het in Kabul: zowel on- als off-the-record kwamen bronnen bijna altijd uit instituties of de overheid. Buiten die bubbel ontdekte ze, samen met een paar freelancers, dat het angstframe van de oorlog niet klopte, de probleemanalyse wankelde en dat de Taliban al jaren groter en sterker was dan verslaggeving in de Volkskrant of The New York Times deed vermoeden.
Dam, afkomstig uit een niet-elitaire conservatieve dorpsfamilie, stapte na twee boeken over oorlog en media de academie in. Daar ontdekte ze dat wat zij in het veld ervoer geen uitzondering was. Al sinds de vroege Amerikaanse persgeschiedenis – van de Russische Revolutie en de Tweede Wereldoorlog tot Vietnam, Zuid-Amerika en zelfs recente berichtgeving over AI – leunt de pers opvallend sterk op officiële stemmen. De reflex om gezag bij instituties te zoeken is hardnekkig.
In haar promotieonderzoek, dat ze op 21 november 2025 presenteert bij deBuren in Brussel, laat Dam zien hoe dit wordt veroorzaakt door vier lagen die elkaar versterken, als scheve wortels die ook stam, takken en vruchten mee vervormen.
De eerste laag betreft de makers: Dam laat zien dat redacties al ruim een eeuw grotendeels bestaan uit een selecte, witte, welgestelde elite. Ondanks het ideaal van journalistiek vertegenwoordigen zij slechts een smalle fractie van de samenleving. Nieuwe journalisten worden ingepast via een informele washing die dezelfde blik reproduceert.
De tweede laag laat zien dat wat journalisten denken dat kritische journalistiek is - ook door deze select few worden gedaan en daarom vooral binnen Professor Daniel Hallins sferen van consensus en beperkte controverse blijft. Debat gaat zelden over de legitimiteit van beleid, maar over details. Afwijkende verhalen, zoals dat er misschien geen oorlog was of dat de Taliban zich had overgegeven, verschijnen pas wanneer politieke druk is verdwenen.
De derde laag is elite sourcing. Omdat de select few die de Amerikaanse nieuwsmedia aansturen zelf zo homogeen zijn, kiezen ze ook hun bronnen selectief. Al vroeg, bijvoorbeeld in de verslaggeving over Palestina en Israël, en nog steeds, zoals Afghanistan laat zien, leunt de pers op een klein, elite spectrum aan stemmen. Daardoor verdwijnen andere perspectieven uit beeld of komen ze slechts onderaan het verhaal terecht.
De vierde laag laat zien dat het geen verrassing is dat de verhalen die het publiek bereiken via de Amerikaanse nieuwsmedia vooral een orthodoxe selectie van eliteperspectieven weerspiegelen. Vredespogingen en vormen van toenadering worden structureel genegeerd, behalve wanneer de Amerikaanse elite zelf het initiatief neemt.
Dat deze narrow lens niet breder wordt, en sommige academici de pers zelfs stubborn noemen, maakt dat Dam geen aanbevelingen schrijft maar een volledig nieuw journalistiek systeem heeft ontworpen: de Utopian News Desks, waar een inclusiever nieuwsproduct uit voortkomt. Zelfs de A4-artikelvorm wordt door haar bevraagd vanwege stereotypering en gebrek aan context. Ook introduceert ze een nieuw begrip van accountability dat vandaag nog niet bestaat.
Als praktische uitwerking lanceerde Dam samen met het Tow Center aan Columbia University UNHEARD: geen project, maar een gezamenlijke tuin waar journalist
Publieke verdediging
Op vrijdag 21 november (16u-18u) vindt de publieke verdediging van het doctoraat van Bette Dam plaats bij DeBuren, Leopoldstraat 6, Brussel
Meer over haar onderzoek
- Bette Dam - Researchportal.vub.be
- “Westerse journalisten maken te weinig gebruik van hun persvrijheid” (29/04/2024) over haar onderzoek aan de VUB
- "Unheard: Using large language models to conduct source audits of the news" (18/02/2025) in Columbia Journalism Review
- "Op zoek naar de vijand" haar journalistieke onderzoek waarvoor ze in 2019 de Loep voor Controlerende Journalistiek ontving
